Tokoloshe: Zuid-Afrika's meest gevreesde mythische wezen

In de wasserette van mijn lodge stond een potje roze zout met de afbeelding van een vreselijk wezentje erop. Hij leek wat op Gollum van Lord of the Rings. Ik schonk er geen aandacht aan tot ik op een dag per ongeluk tegen de plank aanstootte waar het potje op stond. Het viel op de grond en brak, waardoor het zout zich over de vloer verspreide. Een aantal van mijn personeelsleden reageerden in paniek en renden angstig weg. Ik keek verbaasd op, pakte stoffer en blik, veegde het zout op en gooide het in de prullenbak. Mijn personeel kwam niet terug en ik kon geen wijs worden uit hun gebrabbel en geschreeuw.

Gelukkig was een van mijn Zuid-Afrikaanse vrienden aanwezig, die me uitlegde dat ik zojuist de ''Tokoloshe-bescherming' had verstoord. Hij voerde wat lokale rituelen uit waarna uiteindelijk de rust terugkeerde op de lodge.

Het mythische wezen Tokoloshe

De Tokoloshe is een gruwelijk wezentje dat al generaties lang angst en fascinatie heeft gewekt in de schaduwrijke hoeken van Zuid-Afrika's culturele verhalen huist . Dit mythische figuur speelt een prominente rol in de folklore van vooral de Zulu en Xhosa-volkeren en heeft zelfs vandaag de dag nog een plek in de gedachten van velen.

De Tokoloshe is een klein, mensachtig wezen dat zich schuilhoudt in donkere hoeken of onder bedden. In sommige verhalen is het een lelijk en demonisch figuur met rode ogen en een harig lichaam, terwijl andere versies het afschilderen als een sluw, bijna onzichtbaar schepsel. Wat alle versies gemeen hebben, is dat de Tokoloshe vooral ‘s nachts toeslaat, angst zaait en soms dodelijke gevolgen heeft.

De Tokoloshe staat bekend om zijn streken, maar is verre van een onschuldige kwajongen. Hij kan mensen ziek maken, slapeloosheid veroorzaken, relaties saboteren en zelfs moorden plegen in opdracht van heksen of traditionele genezers (sangoma’s) die zwarte magie beoefenen. Hij wordt vaak gezien als een manifestatie van jaloezie of wraak: iemand die ontevreden is of wraak wil nemen, roept de hulp in van een Tokoloshe.

Oorsprong

De verhalen over de Tokoloshe zijn diep geworteld in de orale traditie van Zuid-Afrikaanse volkeren. Het wezen is waarschijnlijk ontstaan als een manier om angst en onverklaarbare gebeurtenissen een vorm te geven. Denk aan onverklaarbare sterfgevallen, nachtmerries, of ongelukken binnen een gemeenschap. Wanneer logische verklaringen ontbraken, werd de Tokoloshe vaak aangewezen als schuldige.

Volgens traditionele geloven kan een sangoma een Tokoloshe oproepen door een ritueel uit te voeren, waarbij de geest van een overleden persoon in een kwaadaardig wezen wordt veranderd. Dit gebeurt vaak door het lichaam van de overledene te manipuleren en te vervloeken. Het resultaat? Een kwaadaardige helper die volledig onder controle staat van de opdrachtgever.

De Tokoloshe bestaat nog steeds

Hoewel Zuid-Afrika moderniseert en steeds meer mensen stedelijke gebieden intrekken, blijft het geloof in de Tokoloshe hardnekkig bestaan. Zelfs in een wereld met smartphones en wifi, durven sommige mensen nog steeds niet op lage bedden te slapen. In sommige huishoudens worden nog steeds bakstenen onder de poten van het bed geplaatst. Om het frame te verhogen en te voorkomen dat de Tokoloshe 's-nachts onder het bed kruipt en slachtoffers lastigvalt. Ook kun je nog steeds in veel drogisterijen speciale gekleurde zouten kopen, zoals bij Clicks, of bij supermarkten, zoals Batho Cash & Carry en Le Bamba in Hoedspruit. Elke kleur heeft een ander doel, maar hebben gemeen dat ze de Tokoloshe verjagen of te weren.

Ik zou een heel boek kunnen schrijven met alle Tokoloshe-verhalen die ik tijdens de 5 jaar dat ik in Zuid-Afrika woonde, heb gehoord of meegemaakt. En zeker niet alleen bij mensen van het platteland. Ook mensen die volledig leven in de moderne (stadse) wereld van vandaag de dag. Zo ging er in 2020 een verhaal viraal over een school in KwaZulu-Natal waar meerdere kinderen beweerden een Tokoloshe gezien te hebben. Het leidde tot paniek onder ouders, en een lokale sangoma werd ingeschakeld om de school te ‘zuiveren’ van kwade geesten.

In een ziekenhuis in Durban was een man opgenomen die zonder duidelijke oorzaak ernstig ziek was geworden. Zijn familie geloofde dat de tokoloshe de schuldige was, opgeroepen door een jaloerse buurman. Hoewel artsen hun schouders ophaalden, stond de familie erop dat er een traditionele genezer werd geraadpleegd. Na een ritueel herstelde de man op mysterieuze wijze.

Veel mensen omschrijven dit soort gebeurtenissen als massahysterie en broodje aap. Toch toont het aan dat het geloof in dit mythische wezentje tot op de dag van vandaag nog voortleeft...

Hoe herken je een Tokoloshe?

De Tokoloshe heeft vaak rode ogen, een afzichtelijk gezicht en is klein van stuk (ca. 1 meter hoog). Hij blijft altijd dichtbij de grond, is ‘s nachts actief, en maakt zachte maar onheilspellende geluiden. Denk je er een te zien? Dan zijn hier wat tips:

Roep een Sangoma in: Een traditionele genezer is vaak de eerste persoon die wordt gebeld. Zij kunnen een zuiveringsritueel uitvoeren om de Tokoloshe weg te jagen.
Slaap hoger: Plaats bakstenen onder je bed of slaap op een verhoogde plaats. Dit voorkomt dat de Tokoloshe zich gemakkelijk kan verbergen.
Koop Tokoloshe-werend zout: In de lokale supermarkten te verkrijgen. Laat je wel goed informeren over welke kleur voor jouw situatie het beste is.
Blijf kalm: Paniek voedt de macht van de Tokoloshe. Blijf rustig en zoek hulp bij iemand met ervaring in traditionele rituelen.

Wat denk jij?

De Tokoloshe is veel meer dan een mythisch wezentje waar je al dan niet in gelooft. Het is een symbool van de complexiteit van de Zuid-Afrikaanse cultuur en weerspiegelt diepgewortelde angsten. Voor sommigen blijft de het een metafoor, voor anderen is het bittere ernst. Wat denk jij? Is de Tokoloshe een verzinsel of een wezen dat de grens tussen mythe en realiteit doet vervagen?

Dare to discover!